Adaptacja w socjologii oznacza przystosowanie się jednostki społecznej, do
nowych warunków społecznych i kulturowych, a tym samym do nowego środowiska
społecznego. Dla dziecka 3, 4-letniego, jak również rozpoczynającego edukację
przedszkolną w nieco późniejszym wieku, zupełnie nowym środowiskiem jest przedszkole i
to właśnie przedszkole staje się w rozwoju dziecka niezbędną instytucją w procesie
prawidłowego przygotowania do wypełniania zadań i funkcjonowania w przyszłym, dorosłym
życiu.
Dzień, w którym dziecko trafia po raz pierwszy do przedszkola, oddziału
przedszkolnego – stanowi jedną z najważniejszych chwil w jego dotychczasowym życiu,
dlatego tez należy zadbać, aby ze strony dorosłych nie wzbudzać lęku czy niepokoju.
Niedopuszczalne jest straszenie (przedszkolem, szkołą), bowiem dziecko nabiera wtedy
większych obaw, co może spowodować negatywne skutki. Dziecko musi nabrać zaufania do
nowych warunków i otoczenia oraz osób, z którymi w przyszłości będzie spędzać swój czas.
Z życzliwością, więc należy przyjąć i wprowadzić go w nowe dla niego środowisko
przedszkolne, możliwie jak najmniej obciążając stresogennymi czynnikami psychikę dziecka.
Każda zmiana dla człowieka jest trudna, a tym bardziej dla dziecka wstępującego po
raz pierwszy do przedszkola, często bardzo bolesna. Oznacza, bowiem przede wszystkim
utratę na kilka godzin osób kochanych i bliskich. Naturalne w takich sytuacjach są przejawy
płaczu, krzyku, zamykania się w sobie, odmowa wykonywania pewnych poleceń – są to
niektóre reakcje dziecka broniącego się przed utratą poczucia bezpieczeństwa, walki o
własną tożsamość. Dziecko napotyka szereg przeszkód na drodze: rozłączenie z mamą,
zupełnie nowe otoczenie, nowe zabawki, nowi ludzie, dużo dzieci – są to niekorzystne
czynniki oddziałujące na dziecko w pierwszych dniach pobytu w przedszkolu. Te przykre
stany emocjonalne dziecka osłabiają jego aktywność umysłową i chęci do działania. Mogą
hamować potrzebę nawiązywania kontaktów, wywoływać nieżyczliwy stosunek do innych
dzieci. Silne przeżycia i wstrząsy uczuciowe odbijają się szczególnie ujemnie na systemie
nerwowym dziecka. Szczególna rola przypada w tym momencie nauczycielce opiekującej się
grupą. To ona stopniowo staje się osobą bliską dziecku, akceptowaną i lubianą. A w miarę
upływu czasu dziecko zaczyna odczuwać radość ze spotkania z życzliwymi opiekunkami w
przedszkolu.
Nauczycielki jako osoby nowe zaspakajają podstawowe potrzeby biologiczne i
psychiczne dzieci. Poprzez różne formy swojej pracy są one dla dzieci źródłem poczucia
bezpieczeństwa, stabilizacji, zadowolenia, a także radości. Dzieci zaczynają czuć się dobrze
w świecie dziecięcych zabaw, uroczystości, samodzielnie lub wspólnie z nauczycielką
rozwiązywanych problemów, w świecie, gdzie odnosi się osobiste sukcesy, ponieważ jest on
tworzony na miarę potrzeb konkretnego dziecka i konkretnej grupy dzieci.
Pierwszym krokiem, zmierzającym do zmniejszenia stresu spowodowanego pójściem
do przedszkola mogą być odwiedziny w placówce razem z mamą przy okazji dokonywania
zapisu dziecka, aby 1 września nie było to zupełnie nowe otoczenie. Będzie wtedy z
pewnością okazja dla dziecka, aby zapoznać się z wyglądem swojej przyszłej sali, zabawek,
a także o ile to możliwe, poznania swojej przyszłej wychowawczyni. Zachowanie osób tam
pracujących powinno wzbudzać zaufanie dziecka, powinno być naturalne, ponieważ
wyczuwa ono z łatwością nieszczere gesty, co może spowodować, odwrotne efekty od
zamierzonych.
Istotne jest, aby nie zostawiać dziecka od razu w przedszkolu na kilka godzin,
szczególnie w przypadku, kiedy wcześniej nie przebywało ono poza domem w dużej grupie
rówieśniczej. Jest to zbyt długi czas, z pewnością będzie tęsknić i następnego dnia nie
zechce zostać. Należy czas pobytu w przedszkolu stopniowo wydłużać. Kiedy malec po
rozmowie z wychowawczynią nadal stwarza opory, nie może sobie poradzić z samodzielnym
pobytem w przedszkolu, rodzic powinien wówczas z nim pozostać i czas ten poświęcić na
zapoznanie go z nowym środowiskiem w zaakceptowaniu nowej sytuacji. Istnieją niekiedy
sytuacje, w których dziecko manifestuje swój niepokój, ponieważ wie, że może wymusić na
rodzicach pożądane przez siebie zachowanie.
Ważne jest stwarzanie możliwości stopniowego usamodzielniania dziecka, aby w
przyszłości nie napotykało ono na trudności i czuło się w miarę swobodnie w otoczeniu. Ta
rola przypada szczególnie rodzicom, zanim dziecko trafi do przedszkola. Chodzi o to, aby
pewne czynności dziecko uczyło się wykonywać samodzielnie bez udziału dorosłych, mimo
że wykonywać je będzie niezdarnie i powoli. Niejednokrotnie dzieci nawet sześcioletnie,
kiedy po raz pierwszy pojawiają się w oddziale zerowym, nigdy nie miały w ręku kredki,
plasteliny lub pędzla, nie potrafią nawet wykonać prostych czynności samoobsługowych. To
rodzice muszą pamiętać, aby dziecko zapoznać z tego typu przyborami, zapoznać z
wykonaniem pewnych podstawowych czynności, bowiem dziecko, kiedy się znajdzie w
nowym otoczeniu, styka się z zupełnie nowymi rzeczami, nie chce wówczas podjąć próby
pokonania trudności, ponieważ się boi, iż nie zdoła pokonać zadania, a „wszyscy będą to
widzieć”. Samodzielność w zaspokajaniu podstawowych potrzeb ułatwia dziecku adaptację
do przedszkola. Jeżeli dziecko jest sprawne i samodzielne, to jego zależność od osób
dorosłych maleje, nie oczekuje pomocy od innych, a to wszystko sprzyja lepszemu
przystosowaniu. Pewną przeszkodą w przystosowaniu jest również nie rozumienie pojęcia
czasu przez dzieci 3-letnie, czasem i nieco starsze. Abstrakcją są dla nich określenia „mama
przyjdzie za 3 godziny, trochę później”. Dlatego ważne jest, aby wprowadzić przyjemną
atmosferę, bowiem przeżycia przyjemne pobudzają aktywność psychiczną, ruchową dziecka,
dzięki której szybciej zapomni o rodzicach i domu.
Ogromną rolę pełni postawa wychowawcy wobec dziecka. My wychowawcy jesteśmy
po to, aby wspierać, poświęcić mu tyle czasu ile potrzebuje i kiedy najbardziej nas
potrzebuje. Do takich chwil należą przede wszystkim pierwsze dni pobytu w przedszkolu, od
których zależna jest dalsza pomyślna współpraca z dzieckiem oraz moment rozstania się z
rodzicem. Ten moment jest o tyle ważny, iż dziecko musi zapomnieć o rozstaniu, musi być w
tym czasie czymś ciekawym zajęte.
Z racji różnych zachowań rodziców, pełnych obaw, o swoje dzieci, uważam, że
bardzo ważne są następujące rady dla rodziców. Oto kilka z nich:
1. Przygotowując dziecko do przedszkola należy w domu dużo o tym rozmawiać. Należy
opowiadać, że może bawić się z kolegami, rysować, lepić, budować. Nie należy
dzieci straszyć przedszkolem, np., jeżeli będziesz niegrzeczny pani postawi cię do
kąta lub w przedszkolu musisz wszystko zjadać.
2. Dziecko wcześniej powinno widzieć przedszkole, wskazany jest pobyt z rodzicami w
sali, ogrodzie przedszkolnym.
3. Dziecko powinno z rodzicami dokonać zakupów do przedszkola.
4. Jeżeli do tej pory dziecko nie rozstawało się z rodzicami powinna być zostawione u
dziadków lub znajomych na kilka godzin, gdyż w przeciwnym razie przedszkole
będzie mu się kojarzyło z pierwszym rozstaniem.
Moje wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym pozwala
wyciągnąć pewne wnioski, których przestrzegać powinien każdy wychowawca pracujący z
przedszkolakami szczególnie, jeśli chodzi o okres adaptacyjny w przedszkolu:

• nigdy nie „wyrywać” dziecka z objęć rodziców,
• umożliwiać rodzicom pobyt w sali przedszkolnej,
• umożliwiać wcześniejsze zabieranie dziecka do domu,
• uwzględniać indywidualne potrzeby dzieci posiadania ulubionych swoich zabawek,poduszeczek, przebywania ze starszym rodzeństwem,
• uwzględniać indywidualne nawyki żywieniowe dzieci,
• udostępnić dziecku telefon, kiedy dzwoni mama, czy ktoś bliski,
• indywidualna nauka korzystania z łazienki,

Z pewnością efektem takiego postępowania będzie szybsze i łagodniejsze
zaaklimatyzowanie się dzieci w przedszkolu oraz wzbudzenie zaufania do pracowników
przedszkola.
Dobrze zorganizowany pierwszy okres pobytu dziecka w przedszkolu mógłby
znacznie zmniejszyć, a nawet przyczynić się do uniknięcia przez niektóre dzieci płaczu i
związanego z tym stresu. Gdy organizacja dnia w przedszkolu przebiega bardzo sprawnie, to
dzieci mają mało czasu na smutek, są zajęte, ich czas jest wypełniony i wtedy nawet po
całym dniu spędzonym z dala od rodziców, przeważnie z uśmiechem ich witają.
Prawidłowa organizacja dnia w przedszkolu oraz postawa wychowawcy wobec dziecka
odgrywają ważną rolę w procesie adaptacji dziecka. Nauczyciel – wychowawca zawsze
wspiera każde dziecko i poświęca mu czas w sytuacjach, kiedy najbardziej tego potrzebuje,
ale w procesie adaptacji czyni to jeszcze większym zaangażowaniem.
Przemyślany i dobrze prowadzony proces adaptacyjny, w który włączeni są wszyscy,
dla których najważniejsze jest dziecko i jego dobro w każdym tego słowa znaczeniu,
gwarantuje powodzenie w realizacji tego procesu oraz odniesienie sukcesu pedagogicznego.
Przedszkole daje dziecku możliwość wspólnej nauki z rówieśnikami. Każde z dzieci
niesie ze sobą inny bagaż słownictwa, gier, zabaw oraz inny sposób zachowania, czy
charakter. Jeżeli proces nauki przez zabawę odbywa się pod okiem nauczycieli to mamy
gwarancję pełnego rozwoju dziecka na wielu płaszczyznach jego osobowości.
Opracowała: mgr Bożena Lajdanowicz
Szkoła Podstawowa Miejsce Piastowe – oddział przedszkolny
LITERATURA
1. Jadwiga Lubowiecka, „Przystosowanie psychospołeczne dziecka do przedszkola”
WSIP Warszawa 2000.
2. Landy, M. Kwiatowska, Z. Topińska: Rozwój i wychowanie dziecka w wieku
przedszkolnym. Nasza Księgarnia 1970.
3. J. Lubowiecka: Wybrane problemy wczesnej edukacji. Olsztyn 1997.
4. I. Papaj „Pierwszy dzień w przedszkolu”, M. Lewandowska „Wspomagam rozwój
trzylatka”w „Wychowanie w Przedszkolu” 7/2001
5. B. Łęgowska „Najmilszy dzień w przedszkolu” w „Wychowanie w przedszkolu” 8/2000